Bundan yaklaşık 20 yıl önce, bilim insanları beynin çocukluktan sonra büyümesinin durduğuna inanıyorlardı. Ancak mevcut araştırmalar, beynin yaşam boyu büyümeye ve değişmeye devam edebildiğini, kendini iyileştirdiğini veya işlevlerini beynin farklı bölgelerine kaydırdığını gösteriyor.
Beynin yaşam deneyimlerine cevaben yapı ve işlevlerinde değişime gitme yeteneği nöroplastisite (neuroplasticity) olarak tanımlanır. Bu da işlevsel olmayan düşünce ve davranış kalıplarını değiştirmenin ve yeni zihniyetler, yeni anılar, yeni beceriler ve yeni yetenekler geliştirmenin mümkün olduğu anlamına gelir. Çünkü beynimiz yeni nöronlar yaratarak ve yeni ağlar kurarak zaman içinde uyum sağlar ve değişir. Beynin bu yeteneği, insanların aksiliklerden ve zorluklardan geri dönmelerini, yani dirençli olmalarını sağlar. Kırılmadan bükülebilirler.
Terapi beyni değiştirebilir mi?
Şiddetli stres, kaygı bozukluğu, depresyon gibi rahatsızlıkların tipik özelliği nöreplastisitenin bozulmasıdır. Nöroplastisite bozulduğunda, beyindeki sinir hücreleri arasındaki bazı bağlantıların kaybolmaya başladığı gözlenir. Bu durum insanların olumsuz düşünce, duygu, davranış veya korku temelli anıların sinirsel döngülerinde sıkışıp kalmalarına yol açar.
Tüm psikoterapilerin amacı, dayanıklılığı teşvik etmektir. Amaç, insanların rahatsız edici duyguları ve deneyimlerini incelemelerine ve onları daha işlevsel kalıplara yönlendirmelerine, bilişsel ve davranışsal esnekliği geri kazanmalarına yardımcı olmaktır.
Nöroplastisite, ruhsal sağlık tedavisinin temelini oluşturur. Terapi yoluyla değişen inanç ve alışkanlıkların, kaygı ve depresyon gibi durumların üstesinden gelmeye yardımcı olabilecek biyolojik değişiklikler yaratabileceği anlamına gelir. Beyin görüntüleme çalışmaları bunu doğrulamıştır ve terapinin beyin yapısında ve bağlantıda kalıcı değişiklikler üretebileceğini göstermiştir.
Bilişsel esneklik nasıl geliştirilir?
İnsanlar alışkanlıkları severler. Genellikle nadiren saptığımız rutinler geliştiririz. Ancak birkaç uygulama, bilişsel esnekliği ve genel olarak uyum sağlama yeteneğini geliştirmeye yardımcı olabilir: 1. Nasıl yapılacağını bildiğiniz bir şeyi yapın, ancak bunu farklı şekilde yapın. Örneğin, işten eve farklı bir rutin getirin veya normalde yapmayacağınız bir şey pişirin. 2. Yeni bir dil öğrenmek veya resim ya da dövüş sanatlarını öğrenmek gibi yeni zorlukların ve deneyimlerin peşinden gidin. 3. Yeni insanlarla tanışın, çünkü çeşitli bakış açıları düşüncenizi genişletebilir.
İşte bir örnek;
McAdam makalesinde obsesif kompulsif bozukluk belirtileri gösteren olan bir danışanının gelişim öyküsünü paylaşıyor. “Bir keresinde OKB semptomları olan bir danışanla çalışmıştım. Ellerinin kirli olduğundan endişelenirdi ve sonra onları kuruyup çatlayana ve kanayana kadar zorla, bazen tekrar tekrar yıkardı. Her zaman kıyafetlerini değiştirmesi ve duş alması gerektiğini hissederdi ve hiçbir şeye dokunmaktan hoşlanmazdı. Bu da gerçekten dokunmak istediği kız arkadaşıyla olan ilişkisinin önüne geçiyordu. Her neyse, maruz kalma tepkisini önleme üzerinde çalışmaya başladık, kompulsiyonları hakkındaki düşüncesini değiştirdik ve kaçınma döngüsünü anlamasına yardımcı olduk (zorlantılar bir tür kaygıdan kaçınmadır). Bilişsel defüzyon ve el yıkamayı mümkün olduğunca geciktirme becerisi üzerinde çalıştık ve ellerini yıkamadan ne kadar uzun süre kalırsa, ona zarar vermeyeceğini o kadar çok öğrenmeye başladı. Böylelikle beyni, takıntılı düşüncelerine inanmak zorunda olmadığını öğrenmeye başladı ve korkularıyla ilgili fazlaca çalıştıkça, yavaş yavaş onun üzerinde çok fazla güçleri olmadı. Şimdi, bir yıl sonra, artık ellerini saplantılı bir şekilde yıkamıyor ve kaygının hayatını kontrol etmek zorunda olmadığını öğrendi. Bazen hala endişeli düşünceler veya duygular yaşıyor, ancak bunlar onu eskisi kadar etkilemiyor. Beynini değiştirdi.”
Kaynaklar: Bu yazı Emma McAdams’ın 1 Haziran 2021 tarihli “Change How You Think To Change How You Feel: Neuroplasticity Fundamentals” isimli ve “Neuroplasticity” isimli blog yazısından çevrilerek düzenlenmiştir.