Aynadaki görüntünüzden hoşlanmıyor musunuz? Çoğu insan fiziksel kusurlarından biraz rahatsız olsa da, beden algısı bozukluğundan muzdarip olanlar, gerçek veya hayali kusurları saplantı haline getirerek günde saatlerini harcarlar ve algıladıkları kusurları diğerlerinden gizlemek için aşırı ve bazen sert önlemler alırlar.
Beden Algısı Bozukluğu Nedir?
Beden algısı bozukluğu yüzünüzün veya vücudunuzun belirli bir bölümündeki, genellikle hayal edilen veya varsa, zihninizde abartılı olan ve başkaları tarafından neredeyse hiç fark edilmeyen bir kusur hakkında takıntılı düşünme ile ilgilidir. Beden algısı bozukluğunu semptomları, algılanan kusuru zorunlu olarak kontrol etmeyi, algılanan kusurun görünümünü makyaj veya giysi ile en aza indirmeye çalışmayı, kusuru veya semptomatik davranışı başkalarından bir sır olarak saklamak için sosyal izolasyonu içerir. Durum, neredeyse kadınlar kadar erkekleri etkiler ve genellikle ilk olarak ergenlik döneminde ortaya çıkar.
Beden algısı bozukluğunun belirti ve semptomları kişiden kişiye büyük ölçüde değişebilir. Odak genellikle belirli bir vücut parçası veya çok büyük veya çok belirgin olarak algılanan benler veya çiller gibi algılanan kusur üzerindedir. Diğer yaygın takıntı alanları arasında küçük yara izleri, akne, yüz, baş veya vücut kılları, cinsel organların veya göğüslerin boyutu ve şekli, kas boyutu veya yüzünüzün veya diğer vücut bölümlerinin boyutu, şekli veya simetrisi sayılabilir.
Erkeklerde beden algısı bozukluğu genellikle kas dismorfisi veya yaygın olarak “bigoreksi” olarak adlandırılan şekli alır. Kas dismorfisinin yaygın belirti ve semptomları, kas geliştirme, ağırlıklarla aşırı çalışma, protein takviyelerinin aşırı kullanımı ve bazen steroid kötüye kullanımı ile meşgul olmayı içeren normal vücut geliştirme çabalarının ötesine geçer.
Bu Bir Takıntı Mı?
Beden algısı bozukluğu, halk arasında “takıntı” olarak adlandırılan Obsesif-Kompulsif Bozukluğa (OKB) benzerlik göstermektedir.
Obsesif kompulsif bozuklukta, kontrol edemediğiniz tekrarlayan düşünceler, korkular veya görüntülerden muzdarip olabilirsiniz. Hissettiğiniz herhangi bir endişe, gerginliğin atılmasına yardımcı olan rutinlerin uygulanmasına yol açar. Beden algısı bozukluğuna sahip olduğunuzda, algılanan kusurlara olan takıntınız aşırı bakım veya diğer davranışlara yol açar. Bu saplantı, sosyal, profesyonel ve aile ilişkilerinizi de olumsuz etkileyebilir.
Amerika Anksiyete ve Depresyon Derneği'ne göre, bedensel algı bozukluğundan muzdaripseniz, sosyal anksiyete bozukluğu, depresyon ve/veya yeme bozukluğundan da muzdarip olabilirsiniz. Bu durumların semptomlarının çoğu örtüştüğü için yanlış teşhis bile konabilir.
Olası Sebepleri Nelerdir?
Diğer birçok ruhsal sağlıkla ilgili problemlerde olduğu gibi, beden algısı bozukluğu da nörolojik, biyolojik, çevresel ve genetik faktörlerin bir kombinasyonundan kaynaklanabilmektedir. Bunlara ek olarak beden algısı bozukluğu olan ya da bu konuda zorluk yaşayan bir yakınınız varsa, zorbalığa uğrama gibi olumsuz çocukluk deneyimleri yaşadıysanız, düşük benlik saygısına sahipseniz yada başka bir psikiyatrik rahatsızlığınınız varsa beden algınız bu durumlardan etkilenebilmektedir.
Sağlığınızı ve İyi Oluşunuzu Nasıl Etkiler?
Beden algısı bozukluğu, günlük yaşamınızın kalitesini duygusal, fiziksel ve psikolojik olarak etkileyebilir. İşte bazı örnekler;
· Aynalardan kaçınmak
· Resminizin çekilmesine izin vermemek
· Saçınızı tekrar tekrar taramak, tıraş olmak veya diğer bakım faaliyetlerine katılmak
· Algılanan kusura tekrar tekrar dokunma, kontrol etme veya ölçme
· Kusuru kapatmak için aşırı makyaj yapmak veya sakal uzatmak
· Kusurları örtmek için belirli türde giysiler giymek, şapka ve eşarp takmak
· Aşırı egzersiz
· Kıyafetlerini sürekli değiştirmek
· Özellikle dermatologlara birden fazla doktor ziyareti yapmak
· Algılanan kusuru (küçük veya hayali) ortadan kaldırmak veya en aza indirmek için birden fazla tıbbi prosedürden (örneğin plastik ameliyatlar) geçmek (genellikle tatmin edici olmayan sonuçlarla sonuçlanır)
· Sürekli görünüşünüzü düşünmek
· Başkalarına nasıl göründüğünüzle ilgili fikirlerini tekrar tekrar sorarak güvence aramak, ancak iyi göründüğünüzü söylediklerinde onlara inanmamak
· İstenmeyen tüyleri veya lekeleri çıkarmak için tırnak veya cımbız kullanarak deri yolmak
· Sosyal ortamlardan kaçınmak, evden daha az çıkmak veya karanlıkta görünüşünüzü kamufle etmeye çalışmak için sadece geceleri dışarı çıkmak
· Sosyal damgalanma korkusuyla obsesyonları ve kompulsiyonları gizli tutmak
· Depresyon, iğrenme duyguları, düşük öz saygı ve kaygı gibi duygusal sorunlardan muzdarip olmak
· Başkalarının sizin algıladığınız kusuru özel olarak dikkate aldığına inanmak
Neler İşe Yarar?
Beden algısı bozukluğu için uygulanan en yaygın yöntem, bilişsel davranışçı terapi ve ilaç kombinasyonudur. Çünkü bilişsel davranışçı terapi, danışanların zorlukları hakkında alternatif bir anlayış geliştirmelerine, kendine odaklı dikkati azaltmalarına, zihinlerinde dönüp duran düşünceleri azaltmalarına ve başa çıkma stratejilerini güçlendirmeye yardımcı olur. Bunlar dışında bir bozukluk olmasa dahi bedeninizi algılamayla ilgili zorluk yaşıyorsanız şunları deneyebilirsiniz;
· Görünüşünüzü küçümsemek yerine, vücudunuzun güçlü yanlarına ve yeteneklerine dikkat edin.
· Kişiliğiniz hakkında sevdiğiniz beş şeyi ve ardından vücudunuz hakkında sevdiğiniz beş şeyi yazın.
· Olumlu niteliklerinizi kendinize hatırlatmak için evinizin etrafına olumlu mesajlar yerleştirin.
· Olumsuz beden imajını güçlendiren düşüncelerinizi fark edin ve yeniden yapılandırın. Örneğin, başkalarının sizi arkanızdan eleştirdiğini varsaymak yerine, başkalarının fiziksel görünümünüzü nasıl gördüğü konusunda gerçekçi olun.
· Olumsuz kendi kendine konuşma yerine olumlu kendi kendine konuşma kullanın. Kendinize “Çok şişmanım” değil, “… görünüyorum” deyin.
· Olumsuz düşünceleri tetikleyen tetikleyicilerden kaçının. Örneğin, beden imajınız hakkında daha kötü hissetmenize neden olan sosyal medya hesaplarını takip etmemeyi deneyin.
· Başka bir ipucu: Vücudunuz hakkında zamanın yüzde 100'ünde yüzde 100 harika hissetmeyi beklemeyin. Atkinson, “Bu kültürde vücudunuz ve yemeğiniz konusunda aklı başında olmak neredeyse imkansız” diyor. Atkinson, rahatsız edici anlar yaşayacağınızı kabul edin ve bunu yaparken kendinize kızmayın.
Vücudunuz hakkındaki bu olumsuz düşüncelerin günlük işleyişinize müdahale ettiği zaman (örneğin, aşırı diyet veya egzersiz yapıyorsanız veya sosyal aktivitelerden kaçınıyorsanız), bir profesyonel yardım almayı düşünmenin zamanı gelmiş olabilir.
Kaynaklar: Bu yazı Moira Lawler’ın 2 Şubat 2022 tarihli “All About Body Image: How Psychologists Define It and How It Affects Health and Well-Being”, Susan McQuillan’ın 24 Ocak 2019 tarihli “Body Dysmorphic Disorder” isimli blog yazısından ve Aoife Rajyaluxmi Singh ve David Veale’nin 2019 tarihinde yayınlanan “Understanding and Treating Body Dysmorphic Disorder” isimli makalesinden çevrilerek düzenlenmiştir.